Hrubieszów. Śladami sacrum i profanum pogranicza

Położenie Hrubieszowa – najdalej wysuniętego na wschód miasta Polski – wiąże się z bogatymi wpływami transgranicznymi i wielokulturowym dziedzictwem. Tu koegzystowali przedstawiciele czterech wyznań. Wiele miejsc pozwala zobaczyć miasto takim, jakim było kiedyś – z jego kolorytem i niezwykłą różnorodnością.

Hrubieszów – główny ośrodek administracyjny i kulturalny powiatu hrubieszowskiego, leży zaledwie 5 km od granicy polsko-ukraińskiej, nad rzeką Huczwą. Przygraniczna lokalizacja nie pozostała bez wpływu na rozwój miasta. Jego kresowy charakter i bogactwo przyrodnicze do dziś przyciągają spragnionych wypoczynku w otoczeniu przesyconym historią. Odnajdujemy ją w świątyniach różnych wyznań czy zespołach dworskich i pałacowych.

Historyczne bogactwo jak na dłoni

Wśród pięknych krajobrazów można nie tylko obcować z naturą, lecz także poznać miejscowe tradycje i materialne ślady przeszłości, które najlepiej upamiętniają historyczne bogactwo ziemi hrubieszowskiej. Warto połączyć wycieczki po okolicznych lasach i parkach krajobrazowych z postojem w Hrubieszowie. I to dłuższym, bo jest co zwiedzać. W mieście znajdziemy bowiem prawdziwą kumulację obiektów sakralnych i świeckich, które pamiętają burzliwą historię tych terenów i zapraszają do jej zgłębienia. Choć kościołów, cerkwi, kapliczek, dworków, pałaców oraz ruin nie brakuje w całej okolicy, to w Hrubieszowie ich reprezentację śmiało można określić jako crème de la crème.

Przeszłość Hrubieszowa sięga 1255 r., kiedy odnotowano pierwszą informację o osadzie z dworem myśliwskim, założonej w miejscu dzisiejszego miasta. W 1400 r. Hrubieszów otrzymał prawa miejskie od króla Władysława Jagiełły. Kazimierzowi Jagiellończykowi miasto zawdzięcza trakt handlowy, nakazujący zmierzającym z Rusi na Mazowsze, Śląsk i Wielkopolskę wybieranie drogi przez Hrubieszów.
W dziejach miasta nie brakowało też wydarzeń tragicznych dla miejscowej ludności i dorobku pokoleń, niszczonego przez najazdy tatarskie, grabieże, pożary i działania wojenne. Początek XIX stulecia to dla Hrubieszowa czas wykupienia wsi dawnego starostwa przez Stanisława Staszica, który w 1816 r. zniósł pańszczyznę i uwłaszczył miejscowych chłopów, a także utworzył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie – pierwszą w Europie organizację przedspółdzielczą. W 1866 r. Hrubieszów przestał być miastem prywatnym, a rok później został stolicą powiatu.

Jego historia ściśle wiąże się z wpływami różnych narodów i kultur, które pozostawiały po sobie ślad w zabudowie i zachowanych do dziś przykładach architektury typowej dla miast kresowych. Jedną z grup związanych z dziejami Hrubieszowa byli Żydzi, którzy w XV w. zaopatrywali dwory, a od XVI w. zaczęli osiedlać się w mieście. Na przestrzeni wieków stanowili, obok Polaków i Rusinów, znaczącą część miejscowej ludności. Po wojnie niewiele pozostało miejsc związanych z kulturą żydowską. Do dziś o dawnej obecności tej narodowości na terenie Hrubieszowa przypominają cmentarze żydowskie – stary, założony w XVI w. i nowy z końca XIX w. Nekropolia, znacznie mniejsza niż przed laty, należy obecnie do zabytków objętych ochroną państwa, a o jej znaczeniu przypomina symboliczny napis przed bramą: „Miejsce pamięci narodowej, pomnik, ściana pamięci, symbol pięciuset lat życia i współdziałania Polaków i Żydów w okresie 1440–1942, tj. momentu likwidacji getta w Hrubieszowie. Aby zachować wieczną pamięć o zmarłych i pomordowanych Żydach miasta Hrubieszowa”.

W samym centrum Hrubieszowa zachowały się przecinające rynek sutki, zwane też jatkami – jedyne w Polsce oryginalne murowane kramy po obu stronach wąskiej uliczki. Owe kupieckie lokale, wzorowane na swoich wschodnich odpowiednikach, w których do dziś kwitnie handel, reprezentują wielokrotnie przebudowywany zespół zabytkowy z I ćwierćwiecza XIX w., zniszczony pożarem w 1909 r. Mimo że szyldy już nie te i towar inny niż dwieście lat temu, nadal można tu poczuć kresową atmosferę, przywołującą na myśl bazary miasteczek Bliskiego Wschodu.

Tekst i zdjęcia, źródło: http://krainabugu.pl/hrubieszow-sladami-sacrum-i-profanum-pogranicza.html